Theo những gì mà ALISON R. BISHOP đã gặp và từng chứng kiến, tôi nghĩ bạn không phải lạ nước lạ cái đối với Việt Nam. Có điều, cũng là người nước ngoài nhưng HIRASAWA AYAMI hiểu Việt Nam hơn bạn một chút. (http://tuoitre.vn/Ban-doc/Trong-mat-nguoi-nuoc-ngoai/420655/Nguoi-Viet-hieu-ngam-rat-hay.html), có lẽ bạn ấy là người Nhật – cũng là người châu Á chăng.

Cứ như cách mà ALISON R. BISHOP đã hình dung thì người Việt Nam không sớm dạy cho trẻ em những từ như “xin lỗi” hoặc “cảm ơn”. Nhưng như vậy là bạn đã lầm. Trẻ em Việt Nam chưa nói được thì phải “ạ” để cảm ơn người khác kia mà. Theo tôi biết thì ở Mỹ đi bộ đụng người khác một cái là phải “sorry”, những trường hợp nặng hơn thì phải “so sorry” – nó như là câu cửa miệng mỗi khi gặp phải chuyện gì không như ý. Và khi người Mỹ thọ ơn, nhẹ nhàng thì “thank you”, trang trọng hơn thì thêm “very much”.

Ở Việt Nam thì cũng có cảm ơn và xin lỗi, có điều “xin lỗi” thì nặng nề hơn “cảm ơn” rất nhiều. Người Việt Nam có thể thỏa mái cảm ơn nhưng không thể vô tư xin lỗi. Đó là khác biệt về văn hóa, và trong khuôn khổ một bài góp ý thì chưa thể nói sâu hơn. Người Việt Nam ra nước ngoài, các bạn ALISON R. BISHOP, HIRASAWA AYAMI và những bạn khác đến Việt Nam, theo tôi, cái đầu tiên phải chú ý là sự khác biệt về văn hóa. Mỗi nền văn hóa, nhìn trên những khía cạnh, những quan điểm đạo đức khác nhau thì lúc nào cũng có cái hay và bao gồm trong đó là cái chưa hay. Nhưng mà điều chúng ta luôn luôn có thể làm được là tìm hiểu nên văn hóa của nước mà chúng ta đến. Một trong những cách để tìm hiểu văn hóa là tiếp xúc với người dân bản xứ và va chạm với cuộc sống đời thường ở đó.

Nhưng khi ông xã có lỗi với tôi thì anh ấy lại chẳng bao giờ nói lời xin lỗi, lúc ấy tôi rất bực mình và nghĩ nếu như anh nói lời xin lỗi thì tôi sẽ hết giận anh ngay thay vì tôi giận 2-3 ngày và rồi còn trách móc nữa. Vậy là tôi góp ý với anh rằng: "Tại sao em có lỗi thì em biết xin lỗi anh, còn anh có lỗi thì không biết xin lỗi em gì cả". Và kết quả thật mĩ mãn, đến tận bây giờ chúng tôi đã cưới nhau 10 năm rồi, mỗi lần anh ấy có lỗi đều nói "Anh xin lỗi" với tôi, lúc đó tôi chỉ răn "Anh đừng như vậy nữa nhé" và nguýt 1 cái dài (thương chứ không phải ghét). Các con tôi cũng học gương ba mẹ nên việc nói từ "Xin lỗi" không khó khăn gì.

Trong gia đình, vì thiếu hiểu biết, thiếu ý thức hoặc do quá cảm tính, nhiều bậc cha mẹ thương yêu, nuông chiều, bảo bọc, bao che hay giáo dục con theo kiểu áp đặt một cách thái quá (con cái không được khuyến khích, hướng dẫn để làm quen và thích nghi với cuộc sống độc lập và tự lập ngay từ khi còn nhỏ).

Con cái đã trưởng thành nhưng họ vẫn tiếp tục bị các bậc cha mẹ gây áp lực, can thiệp vào bất cứ chuyện gì liên quan đến đời sống riêng tư của họ, chẳng hạn như việc chọn lựa nghề nghiệp, hôn nhân gia đình, sinh con đẻ cái, v.v… Từ đó, những đứa trẻ này khi lớn lên và ra đời dễ cảm thấy bỡ ngỡ, hụt hẫng, thiếu tự tin và sợ hãi trước những khó khăn, va vấp của cuộc sống, một số khác bị khủng hoảng tâm lý hoặc có nguy cơ trở thành những phần tử hư hỏng, vướng vào tệ nạn xã hội. Người Việt có quá nhiều nhược điểm, nhiều thói hư tật xấu, (tôi không cảm nhận được điều gì hay ho và cao cả để thế giới phải ngưỡng mộ cả), điển hình như: thiếu trung thực, thiếu uy tín, thiếu chuyên nghiệp, thiếu nguyên tác, thiếu kỷ luật, thiếu trật tự, thiếu tính phục thiện, bảo thủ, thực dụng, cẩu thả, khôn vặt, tráo trở, gian trá, tham lam, hay bắt chước, thích học đòi, thích khoe khoan, tự cao tự đại, ăn dơ ở bẩn, ăn tục nói khoét, văn hóa ứng xử nói chung rất thấp kém (một ví vụ nhỏ: rất ít khi nói lời xin lỗi hay nói tiếng cám ơn), v.v…

Trong xã hội Việt Nam, hàng ngày tôi chứng kiến nhiều thứ rất ngược đời. Một ví dụ nhỏ: Những việc cần quan tâm, chia sẻ như việc cứu giúp người giữa đường gặp nạn chẳng hạn thì đám đông vô cảm hoặc làm ngơ (sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi), những điều cần được tôn trọng như sinh hoạt, cuộc sống riêng tư của người khác thì lại lắm chuyện soi mói, gièm pha hay đâm chọc qua lại này nọ (trong gia đình hay trong sinh hoạt bà con xóm giềng).

Những bất cập, những điều tồi tệ trong nền văn hóa, giáo dục của Việt Nam là chuyện đáng báo động, tôi nghĩ, toàn xã hội cần nhìn nhận lại mình một cách công tâm để sớm tìm giải pháp khắc phục và cải thiện. Đừng tiếp tục bảo thủ, chống chế, tự ru ngủ mình, kêu gào những âm thanh chói tai về sự tự hào, tự tôn dân tộc.